Kastamonu Vilayeti Salnamelerine göre Alaplı ilçesinin geçmişteki durumunu ele alarak günümüze dair çıkarımlar yapmak mümkündür. Güray Önal tarafından hazırlanmış Osmanlı Devri Kastamonu Vilayeti Salnamelerinde Bolu Sancağı adlı, Bolu Belediyesi Bolu Araştırmaları Merkezi tarafından 2011 yılında basılmış iki ciltlik kitaptan 1869’dan 1897’ye kadar olan dönemdeki Alaplı ile ilgili bilgilerin bazıları burada paylaşılacaktır.
Adı geçen eserde 1871 yılına ait veride, Alaplı nahiyesi orman korucusu olarak Hüseyin Ağa’nın adı yazılıdır. Hüseyin Ağa Bolu’ya bağlı Orman İdaresinde korucu olarak atanmış görünmektedir. 1872 tarihli salnamede ise kitabın 98.sayfasında yine orman işletmesine ait Alaplı orman korucusu olarak Hasan Ağa’nın adı geçerken, Kereste Rüsumu Memurları listesinde Alaplı memuru Ahmet Bey’in adı geçmektedir.
1873 tarihli salnamede orman memuru olarak Alaplı Piyade Korucusu Hüseyin Bey’in adı yazılıyken, Kereste Rüsumu Memurları listesinde Alaplı memuru Ahmet Bey’in adı geçmektedir. Ayrıca Rüsumat Memurları listesinde Alaplı memuru Şükrü Efendi’nin adı görülmektedir.
1874 tarihli salnamede, Alaplı Piyade Korucusu Hüseyin Bey’in görevine devam ettiği anlaşılmakta, Alaplı Rüsumat Memuru olarak Şükrü Efendinin de görevde olduğu; aynı tarihte Ereğli’ye bağlı nahiyelerde 50 cami ve mescit, iki medrese ve 116 mevcutlu sıbyan mektebi olduğu, iki kilisenin, iki gayri müslim mektebinin, üç hamamın, 70 dükkânın, sekiz su hızarının, 134 değirmenin bulunduğu; Ereğli’ye bağlı 67 merkez köy, sekiz mahalle ile 22.205 Müslüman, 308 Rum ve 130 Ermeni olmak üzere Hristiyan nüfus bulunduğu, 6067 Müslüman hanesine karşılık 74 Rum ve 40 Ermeni hane olduğu yazılıdır.
1875 tarihli salnamede, Rüsumat Memuru olarak Alaplı memuru Şükrü Efendi’nin görevine devam ettiği anlaşılmaktadır. 1877 tarihli salnamede de Şükrü Efendi’nin görevine devam ettiği görülüyor. 1878 tarihli salnamede de bazı memurlar listesinde Alaplı kereste memuru İlyas Bey ile Piyade memuru Atıf Bey’in adları yazılıdır. Aynı tarihli salnamede Rüsumat memuru Şükrü Efendi’nin görevine devam ettiği; Ereğli kazasında 67 köy, sekiz mahalle, 135 Müslüman Kıpti, 22.622 İslam, 398 Rum, 147 Ermeni olmak üzere 6858 Müslüman hane, 116 Rum ve 67 hane Ermeni vardır. Görüldüğü gibi Ereğli’de iki yılda Rum ve Ermeni hanelerinde ciddi bir artış gözlenmektedir.
1879 salnamesinden Alaplı kereste memuru İlyas Bey ile Piyade korucusu Atıf Bey’in görevlerine devam ettiği anlaşılmaktadır. 1880 tarihli salnamede, Alaplı kereste memuru İlyas Bey’in yanına Piyade korucusu Yanko Ağa’nın geldiği ve Hatab memuru olarak Mustafa Efendi’nin atandığı yazılıdır. Ayrıca kitabın 324.sayfasında Ereğli kazasında “Kilise ve Davudlar ve Kızıltepe ve Alaplı ve Yabayı Dağı ve Abdülmelik ve Dirgine ve Uzunöz ve Alpaslan namlarında dokuz kıt-a orman olup 1.256.300 dönümden ve eşcarı kara ve sarıçam ve meşe ve kestane ve gürgen ve ıhlamur ağacından ibarettir” kaydı bulunmaktadır. Salnamenin 334.sayfasında Kastamonu’da Çarşamba günleri çıkan Kastamonu adlı bir gazetenin olduğu, senelik ücretinin 50 kuruş olduğu kaydı da vardır.
1881 tarihli salnamede, Alaplı korucusu Yanko Ağa, kereste memuru İlyas Bey’in görevlerine devam ettikleri; ormanlarda aynı ağaçların bulunduğu kaydı yer almaktadır. 1882 tarihli salnamede, Alaplı korucusu Yanko Ağa ile kereste memuru İlyas Bey’in görevlerine devam ettikleri; ormanlarda kereste ve tahtaya elverişli ağaçların civar iskelelere nakledildikleri kaydı yer almaktadır. 1889 tarihli salnamede ise orman idarisinde Alaplı Muharriri Ahmet Efendi ile Alaplı korucusu Ali Bey’in adları geçmektedir. Ereğli’de 17.754 erkek, 17.059’u kadın Müslüman, 653’ü erkek 428’i kadın gayri müslim olmak üzere toplam 36.894 kişi yaşamaktadır. Ayrıca Ereğli ilçesinde 10.160 adet koyun, 21.620 adet keçi ve 13 adet tiftik keçisi olmak üzere toplam 31.793 davar bulunduğu anlaşılmaktadır.
1893 tarihli salnamede, orman idaresinde Alaplı Teskire Muharriri Hüseyin Efendi’nin adı geçmektedir. Ereğli’de 20.164’ü erkek 18.504’ü kadın olmak üzere 38.668 Müslüman, 123 hanede 426’sı erkek 428’i kadın olmak üzere 854 gayri müslim vatandaşın yaşadığı anlaşılmaktadır. Aynı tarihli salnamede Bolu Sancağı’nda 152.332 erkek ve 144.249 kadın olmak üzere toplam 296.581 Müslüman, 1547’si erkek 1307’si kadın olmak üzere toplam 2853 gayri müslim vatandaşın yaşadığı kaydı vardır.
1894 tarihli salnamede, Alaplı teskere muharriri Hüsnü Efendi’nin orman idaresinde çalıştığı kaydı yer almaktadır. 1895 tarihli salnamede, Hüsnü Efendi’nin görevine devam ettiği; Alaplı’nın batı sahilinde bulunan Kolçak, Büyük ve Küçük Tekke, Bölücek ve Sinekir köyleri ahalisi salapurya, mavna inşa ederek İstanbul’a götürüp satmaktadırlar kaydı bulunmaktadır.
1897 tarihli salnamede, orman idaresinde Hüsnü Efendi’nin göreve devam ettiği; belediye meclisinde Doktor Yani Moskos Efendi ile Yovan Ağa ve Stefan Ağa’nın aza olarak bulundukları yazılı olup; ayrıca 662-664.sayfalar arasında Alaplı nahiyesine bağlı köy isimleri, hane sayıları, erkek ve kadın nüfusunu gösteren tablo yer almaktadır. Alaplı’da Büyük Tekke köyleri, Okçular, Göğen, Aşağıdoğancılar, Yukarıdoğancılar, Osmanlı, Sabunlu, Kılcak, Köyliç, Şeyhler, Kızılca, Göktepe, Hamzafakılı (Hamzafakihli), Morike, HüseyAinli, Gökhasan, Çengelli, Abdi (Melek), Yedigelli, Hacıhasan, Çatak, Hasanlı, Küçükkaymas, Sinekir, Durhanlı, Çay, Kurtlar, Halaşlı, Asaplar, Ketenciler, Topallı, Kaymaklar, Artıklar, Üveyikli, Sofular, Toyfanlı, Doğancılar (Başviran), Şeyhler, Ömerli, İsafakılı (İsafakihli), Aşağıdağ, Musabeyli, Bölücek, Ortacı, Bektaşlı, Kocaali, Alioğlu, Kürkükler, Kabalar, Belen, Kasımlı adlı köyler bulunmaktadır. Listede hane sayılarıyla nüfusları da verilmiştir.
1900 tarihli salnamede, Alaplı Orman İdarisi’nde Hüsnü Efendi’nin göreve devam ettiği; Düyun-u Ümumiyeyi temsil eden (genel borçlar) reji idarisinde memur Mösyo Pezerin adının geçtiği görülmektedir. 1905 tarihli salnamede, orman idaresinde Hüsnü Efendi’nin görevine devam ettiği, 854-856.sayfalarda Ereğli kömür madenlerinden çıkarılan kömür istatistikleri yer almakta; Ereğli limanına gelen ve giden kömür miktarı tonilatolarla ifade edilmektedir. İlk defa 863.sayfada Zonguldak kazası başlığı ile 865.sayfada nefs-i Zonguldak kasabası adları yer almaktadır.
Görüldüğü gibi Osmanlı döneminde idari bölünme günümüzdekinden biraz farklıcadır. Ereğli’ye bağlı olan bazı köyler Alaplı ilçesi içinde yer almaktadır. Ancak Müslüman ve gayri müslim nüfuslarına bakıldığında gayri müslim nüfusun çok az olduğu görülebilir. Yine Donald Edgard Picher’in yazdığı Yapı Kredi Yayınları tarafından 2013 yılında basılmış Osmanlı İmparatorluğunun Tarihsel Coğrafyası adlı eserde Türklerin Karadeniz’in kuzey-batı kıyısındaki tahıl alanlarına yönelik ilginin artışı ve 1396’daki Niğbolu Savaşı’nda Yıldırım Bayazid’in Kastamonu’daki beylerle anlaşarak Sinop’un batısından Tuna ağzına kadar olan bölgede deniz savaşlarının başlayacağı işaretini verdiği kaydı da vardır. Zira Alaplı Kırım yarımadası ile Romanya-Moldavya ve Ukrayna bölgelerine ulaşmak içinde önemli bir üst olarak görülebilir. Hatta Fatih Sultan Mehmet’in İstanbul kuşatması sırasında Edirne’deki toplarıyla berber Alaplı’da da top döktürdüğü konusunda bazı tartışmalar yapılmaktadır.
Yağlıboya çalışmalar: Aydın Yılmaz